طاعون گاوی (Rinderpest)

طاعون گاوی (Rinderpest) که به آن آفت گاوی نیز گفته می شود، یک بیماری عفونی دام و ویروسی واگیردار است که جز اولین بیماری های حیوانی بوده که در سطح جهان ریشه کن شده است اما بروز مجدد آن امکان پذیر است،به همین دلیل باید اطلاعات موجود در مورد این بیماری را حفظ کنیم.

یک بیماری ویروسی موجود در حیوانات اهلی مانند گاو و گوسفند و سایر نشخوار کنندگان اهلی و وحشی است اما در درجه اول گاو و گاو میش را آلوده می کند. خوک های خانگی هم میتوانند علائم بالینی این بیماری را ایجاد کنند و منبع مهم این ویروس در آسیا شناخته می شوند.

ویروس این بیماری از خانواده پارا میکسو ویریده (paramyxoviridae) و از جنس موربیلی ویروس ها می باشد.

به طور کلی paramyxoviridae ها به دو دسته تقسیم میشوند:

1- پارامیکسو ویرینه(paramyxovirinea)

2- پنومو ویرینه(pneumovirinea) که این ویروس جز دسته پارا میکسو ویرینه ها می باشد.

درست است که این ویروس به انسان منتقل نمی شود اما شیوع آن که باعث نابودی تعداد زیادی از دام ها می شود، بر زندگی انسان تاثیر گذاشته و باعث بروز قحطی و گرسنگی در میان انسان ها می شود و تاثیر شدیدی بر معیشت انسان ها می گذارد.

Rinderpest در آفریقا با عواقب فاجعه بار زیادی همراه بوده است. در اواخر دهه 1880 از طریق گاوهایی که از هند برای تغذیه سربازان ایتالیایی در جنگ استعمار در حبشه (اتیوپی فعلی) از هند وارد شد.

در طی 10 سال تقریباً به همه قسمت های قاره آفریقا گسترش یافت و تا سال 1897 به آفریقای جنوبی رسید به دنبال آن، 90٪ از گاوهای خانگی و گاومیش های وحشی را از بین برد.

بیماری و نحوه بروز آن

این ویروس دارای RNA تک رشته ای است از طریق قطرات پخش می شود، به طور مستقیم و غیرمستقیم (که کمتر رخ می دهد) از طریق آب، کود، وسائل آلوده و… می تواند منتقل شود به طوری که حیوانات با نفس کشیدن، ترشحات و مدفوع حیوانات آلوده مبتلا می شوند.در برابر نور خورشید حساس است و در رطوبت بالا هم غیر فعال می شود.

این بیماری را می توان بر اساس نحوه بروز آن به سه  دسته فوق حاد، حاد و ملایم تقسیم کرد.

در نوع فوق حاد آن که با بروز تب شدید همراه است، دام بعد از گذشت حدود سه روز می میرد اما نوع حاد آن ممکن است بعد از گذشت 2-1 هفته بعد از بروز دام آلوده علائم از بین بروند.

به طور معمول بعد از گذشت 5-3 روز از ورود ویروس علائم بالین آن ظاهر می شود. شکل بالینی آن را می توان به سه مرحله تقسیم کرد:

1-مرحله پرودرمال prodromal phase)) در این مرحله افزایش دمای بدن(هایپر ترمی) رخ می دهد و تب بروز می کند.کاهش تولید شیر،تنفس سخت و به دنبال آن کم اشتهایی رخ می دهد.

2-مرحله مخاطی(mucosal phase) این مرحله شمال ترشحات مخاطی از چشم و بینی است که با بی اشتهایی و توقف تغذیه همراه است.در موارد شدید تر فرسایش و زخم در اپیتلیال حفره دهان دیده می شود.

3- مرحله همراه با اسهال شدید مرحله آخر است و دام آلوده دچار اسهال شدید خونریزی دهنده می شود که به دنبال آن کم آبی صورت می گیرد.

و در نهایت به دلیل افت دما و کمبود آب و شوک حیوان آلوده می میرد.

(معمولا از طریق ورود ویروس به بینی عفونت در دستگاه تنفسی شروع می شود و همانند سازی اولیه در غدد لنفاوی و لوزه ها رخ می دهد و بعد از آن ویروس از طریق خون و لنف به سایر اندام های لنفاوی گسترش می یابد. اسهال خونی هم به دلیل تکثیر ویروس در مخاط روده رخ می دهد.)

درمان بیماری

برای درمان این بیماری از واکسن استفاده شد اما تا قبل از کشف واکسن برای کنترل آن از روش هایی مثل قرنطینه کردن دام های آلود، کشتار، تلقیح و … استفاده می کردند. کشتار دام های آلوده از محبوبیت کمتری برخوردار بود و کمتر مورد استفادده قرار میگرفت.

تلقیح گاوها با استفاده از ویروس غیرفعال شده از دام های آلوده روشی  بود که با الهام از روش تناسلی علیه آبله در انسان ایجاد شد. به عنوان مثال تایلند ، فیلیپین و ایران ، قبل از جنگ جهانی دوم، با استفاده از نمونه های ویروس غیرفعال شده از گاوها، موفق به از بین بردن آفت زارها شدند.

در سال 1960 دانشمند انگلیسی به نام والتر پلاریت یک واکسن غیر فعال تولید کرد که باعث ایمنی دائمی در برابر این ویروس بدون عوارض جانبی می شد.

طبق نقشه زیر این ویروس در آسیا، اروپا و آفریقا بومی است اما شیوع های جداگانه ای در برزیل و استرالیا نیز مشاهده شده است.

اگر چه واکسن این ویروس کشف شده است اما مشکلاتی نظیر گرما و همچنین مشکلات مالی امکان انتقال آن به مناطق دور افتاده نظیر آفریقا و آسیا را با مشکل رو به رو می کند.

واکسن های تولید شده به دلیل حساسیت این ویروس به گرما باید در شیشه های قهوه ای رنگ و تاریک نگهداری شود.