تشنج: انواع ، دلایل و علائم

تشنج یا (Seizure) یک فعالیت الکتریکی و یا به عبارتی تغییرات در فعالیت الکتریکی در مغز است که به صورت غیر طبیعی(abnormal) و به سرعت رخ می دهد که در موارد جدی می تواند باعث لرزش شدید، از دست دادن کنترل و بیهوشی شود.

تشنج معمولا ناگهانی بروز می­کند و مدت زمان و شدت آن می­تواند متفاوت باشد. همچنین می­تواند یک بار و یا به دفعات برای فرد اتفاق بیوفتد.

افرادی که دو یا چند مورد تشنج داشته باشند مبتلا به صرع تشخیص داده می شوند. تشنج دارای انواع مختلفی است و فردی که به صرع مبتلا است، می­تواند بیش از یک نوع تشنج داشته باشد.

تشنج­ها می­توانند باعث آسیب به مغز شوند و یا نشانه­ای از یک بیماری دیگر باشند. پس اگر تجربه آن را داشته­اید حتما به پزشک مراجعه کرده و به دنبال درمان آن باشید.

از هر 10 نفر، یک نفر ممکن است در طول زندگی خود تشنج کند. پس تشنج یک بیماری شایع است و باید کمک­هایی که ممکن است روزی فردی هنگام تشنج و یا بعد از آن لازم داشته باشد را آموخت.

دلایل تشنج

تشنج دارای علت­ های متفاوت و زیادی است که می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف بعضی از داروها
• کاهش فشار خون
• مصرف بیش از حد مشروبات الکلی
• کم خوابی
• قند خون پایین
• کاهش میزان سدیم موجود در خون

مراحل تشنج

به طور کلی تشنج­ها دارای سه مرحله هستند:

• مرحله شروع تشنج: در این مرحله فرد ممکن است از چند روز تا چند ساعت قبل از تشنج، علائمی شامل تغییر در رفتار یا احساسات خود مشاهده کند اما این علائم در همه افراد رخ نمی­دهد.
• مرحله هنگام تشنج: این مرحله شامل شروع علائم اصلی تشنج است که ناشی از تغییر در فعالیت الکتریکی مغز بوده و طیف وسیعی از علائم را شامل می­شود که در ادامه به آن می پردازیم.
• مرحله پایان تشنج: این مرحله شامل اتمام تشنج بوده و فرد به حالت اولیه خود باز می‌گردد که ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.

انواع تشنج

 تشنج‌ها به دو دسته کانونی و جزئی(عمومی) تقسیم‌بندی می‌شوند.

تشنج کانونی(Seizure focal)

این نوع تشنج می‌تواند از یک قسمت مغز شروع شود و به قسمت‌های دیگر گسترش یابد و علائمی از خفیف تا شدید از خود نشان دهد.

در ابتدا فرد علائم جزئی را مشاهده می‌کند که از آن به عنوان هاله یاد می شود، یعنی فرد قبل از تشنج کانونی، نشانه‌هایی از وقوع تشنج دارد. شایع‌ترین هاله‌ها مثل دژاوو، عذاب قریب الوقوع، سرخوشی، ترس و… است.

با گسترش تشنح علائم بیشتری ظاهر می‌شود و اگر ناحیه وسیعی را از مغز درگیر کند ممکن است فرد دچار احساس گیجی، لرزش کم، سفت شدن عضلات و… رخ دهد.

تشنج کانونی خود به سه دسته تقسیم بندی می شود:

• تشنج ساده: بسته به ناحیه‌ای که در آن اختلال رخ می‌دهد، می‌تواند علائم متفاوت باشد. مثلا اگر در ناحیه لوب پس سری باشد می‌تواند باعث اختلال در بینایی شود. در این تشنج هوشیاری فرد از دست نمی رود اما باعث اختلال در عواطف فرد و انجام حرکت‌های ناخواسته بدن می‌شود.
• تشنج پیچیده: اغلب در لوب گیجگاهی رخ می‌دهد و فرد احتمالا هوشیاری خود را از دست می‌دهد که البته به معنی بیهوشی کامل نیست! و فقط فرد از دانستن آنچه در اطراف اتفاق می‌افتد متوقف می‌شود و نسبت به محیط خود پاسخ نمی‌دهد.
• تشنج‌های ثانویه عمومی: از یک قسمت از مغز شروع می شود و به سلول های عصبی دو طرف گسترش می‌یابد. علائمی مانند سستی عضلات را ایجاد می‌کند.

تشنج عمومی(Seizure generalized)

این نوع تشنج در هر دو طرف مغز رخ می­دهد و تمام قسمت­های مغز را درگیر می­کند و خود دارای انواعی است:

• Atonic seizure: که به آن حمله قطره­ای نیز گفته می شود. در آن به طور ناگهانی تن عضله از دست می رود و فرد ممکن است به زمین بخورد یا ناگهان سر خود را بیاندازد.
• Absence seizure: به آن تشنج کوچک نیز گفته می­شود و باعث تغییر هوشیاری و از دست رفتن آگاهی برای مدت کوتاه و همچنین خیره شدن مختصر می شود. معمولا بیش تر از 30 ثانیه طول نمی­کشد و ممکن است بعد آن فرد به یاد نیاورد که چه اتفاقی رخ داده است. همچنین ممکن است چندین بار در روز رخ دهد و اغلب در کودکان ظاهر می شود.
• Tonic-clonic seizure: این تشنج Grandmal نیز نامیده می‌شود که معمولا 5 مرحله دارد. ممکن است باعث از دست رفتن ناگهانی هوشیاری، از دست رفتن کنترل مثانه، اسپاسم عضلانی و … شود. خم شدن پاها – کشیده شدن – لرزش – انقباض و شل شدن عضلات و مرحله آخرPostictal که ممکن است فرد خواب آلوده باشد. همه این مراحل در همه افراد رخ نمی‌دهد.
• :Myoclonic seizure باعث حرکت‌های سریع و تکان‌های ناگهانی عضلات می‌شود. ممکن است چندین بار در روز یا در روزهای متوالی رخ دهد.
• Tonic seizure: دست ها و پاها را معمولا هدف قرار می‌دهد و کمتر از 20 ثانیه طول می‌کشد و اغلب هنگام خواب اتفاق می‌افتاد اما اگر ایستاده باشد سقوط می‌کند. این موارد در افرادی که نوعی صرع دارند که به سندروم لنوکوس-گاستوت معروف است شایع‌تر است.
• Clonic seizure: معمولا روی گردن اثر می‌گذارد و عضلات این ناحیه ها دچار اسپاسم می شوند. ممکن است تا چند دقیقه طول بکشد!

البته یک نوع دیگر از تشنج ها وجود دارد به نام تشنج های غیر صرعی که ناشی از آسیب و ضربه به سر و یا وجود بیماری است و اگر بیماری درمان شود یا آسیب برطرف شود، تشنج نیز پایان می‌یابد.

کمک به افراد مبتلا

• فرد باید به پهلو خوابانده شود و زیر سر او یک بالش قرار بگیرد.
• اگر تشنج بیش از 3 دقیقه طول کشید یا در زنان باردار رخ داد، حتما به سرعت با اورژانس تماس بگیرید.
• از قرار دادن اشیا خارجی در دهان فرد خودداری کنید.
• مانع لرزیدن بدن فرد نشوید.

تشخیص و درمان

معمولا تشخیص تشنج برای پزشک مشکل است و باید از تست‌های ویژه‌ای استفاده کند. تست هایی مثل آزمایش خون، بررسی مایع مغزی – نخاعی، اسکن‌های تصویری مثل ام آر آی و…

اگر علت بروز تشنج مشخص شد، بسته به نوع آن و همچنین شدت آن پزشکان می‌توانند تجویز دارو و یا عمل جراحی و … را انجام دهند.

از رایج ترین داروهای مورد استفاده برای تشنج می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اسید والپروئیک
• توپیرامات (برای تشنج جزئی یا کلی تونیک – کلونیک)
• لاموتریژین (برخی از تشنج های عمومی)
• فنوباربیتال (که اغلب برای کودکان استفاده می شود.)
• لاکوزامید (برای تشنج جزئی در بزرگسالان)
• پرگابالین

استفاده از این داروها بسته به مدت زمان استفاده از آن‌ها و دوز دارو، عوارض جانبی مانند تضعیف دستگاه عصبی مرکزی و تضعیف تنفس، واکنش‌های پوستی، نارسایی‌های کبدی، خواب آلودگی، گیجی، بی قراری، بی‌توجهی، چاقی یا لاغری و… به همراه دارد.